Τρία πουλάκια κάθονταν…

Εντάξει, το καταλάβαμε: Όταν αναφερόταν στην «οικονομία» και το «νόμισμα» ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, στην πολυσυζητημένη πρόσφατη δήλωσή του, ΔΕΝ εννοούσε την παραμικρή αμφισβήτηση στο ευρώ. Και μεταξύ μας, είναι το τελευταίο που μπορεί να του προσάψει κανείς: ότι αμφισβητεί την ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη…

Για την ακρίβεια – και για να μην είμαστε άδικοι, μέρες που είναι – είναι το μόνο ίσως που ΔΕΝ μπορεί να του προσάψει κανείς!

Μέχρις εδώ καλά…

Πρόβλημα με τη δήλωσή του υπάρχει, ωστόσο…

Μόνο που είναι πολύ διαφορετικό από αυτά που ακούστηκαν ως τώρα…

Δείχνει πως ο κ. Παυλόπουλος, καίτοι έγκριτος νομομαθής και πανεπιστημιακός, δεν έχει πολύ μεγάλη σχέση με την Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία στην οποία με τέτοια «υπηρηφάνεια» αναφέρεται.

Γιατί αυτό που επικαλέστηκε: «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος», δεν είναι η «πεμπτουσία» του Αρχαίου Πνεύματος! Το ακριβώς αντίθετο…

Η πατρότητα της φράσης ανήκει στον Πρωταγόρα των Αβδηρίτη, έναν …αρχισοφιστήτης Κλασσικής Ελλάδας (τον πρώτο που χρέωσε ακριβά δίδακτρα για να διδάσκει. Και υπέστη έντονη κριτική γι’ αυτό).

Ο Πρωταγόρας, λοιπόν, ΔΕΝ θεωρείται πατέρας του «ανθρωπισμού», αλλά πατέρας του «υποκειμενισμού», του «αγνωστικισμού» και του «σχετικισμού». Σχολές σκέψης με τις οποίες συγκρούστηκαν και ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης!

Ο Πλάτωνας μάλιστα αφιέρωσε έναν από τους πρώτους σημαντικούς διαλόγους του στη διαμάχη του Σωκράτη με τον Πρωταγόρα.

Και εκεί ο Σωκράτης προσπαθεί στην αρχή να πείσει ένα νεαρό φίλο του, τον Ιπποκράτη, να ΜΗ μαθητεύσει κοντά στον Πρωταγόρα!

Στον «Πρωταγόρα» του Πλάτωνα λοιπόν, ο Σωκράτης σχεδόν… τσακώνεται με τον Πρωταγόρα, για τις παραπλανητικές «σοφιστείες» αυτού του τελευταίου.

Η ρήση του Πρωταγόρα «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» (από το ελάχιστα σωζόμενο έργο του «Αλήθεια ή Καταβάλλοντες»), δεν αναφέρεται κυρίως στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα, αλλά σε ένα άλλο, περί τα 20 χρόνια μεταγενέστερο, τον «Θεαίτητο». Όπου, μάλιστα, ο Σωκράτης, εμφανίζεται αρχικά να «υπερασπίζεται» τη θέση του Πρωταγόρα, για να την καταρρίψει στη συνέχεια.

Και σε αυτή την Πλατωνική απόρριψη του Πρωταγόριου αποφθέγματος, συμφωνεί και ο ίδιος ο Αριστοτέλης (που δεν είχε και τις καλύτερες σχέσεις με τον δάσκαλό του, Πλάτωνα) αρκετές δεκαετίες αργότερα, στα «Ηθικά Νικεομάχια».

Το «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» λοιπόν - πώς να το κάνουμε; - δεν είναι «θεμέλιος λίθος» της αρχαίας φιλοσοφίας! Είναι μια απλουστευτική δοξασία, την οποία τα μεγαλύτερα πνεύματα των Αρχαίων κατέρριψαν συστηματικά και κατ’ επανάληψιν.

Πρώτα-πρώτα τι ήθελε να πει ο Πρωταγόρας: Πως ο άνθρωπος γνωρίζει μόνον ό,τι υποπίπτει στην αισθητηριακή του αντίληψη. Αυτά είναι τα «χρήματα» στα οποία αναφέρεται: Τα αντικείμενα που διαπιστώνει με τις αισθήσεις του και οι γνώμες ή οι εντυπώσεις που αποκομίζει απ’ αυτά. (Αυτή είναι και η ερμηνεία που δίνει στο ρητό του Πρωταγόρα, πολύ αργότερα, ο Σέξτος Εμπειρικός).

Θα λέγαμε σήμερα ότι «δεν υπάρχει αλήθεια», αλλά μόνο οι υποκειμενικές εντυπώσεις που αποκομίζουν οι άνθρωποι. Και μάλιστα διαφορετικοί άνθρωποι, έχουν τις δικές του διαφορετικές εντυπώσεις και, άρα, διαφορετικές «αλήθειες»…

Ο «υποκειμενισμός» (όλα είναι «υποκειμενικά») και ο «σχετικισμός» (όλα είναι «σχετικά») είναι το μήνυμα του Πρωταγόρα! Όχι ο «ανθρωπισμός».

Στο επίκεντρο του Πρωταγόριου Σύμπαντος δεν είναι ο Άνθρωπος (με άλφα κεφαλαίο, ως έννοια γένους), αλλά οι άνθρωποι, τα διαφορετικά άτομα, άρα η ατομιστική προσέγγιση της κοινωνίας! (δεν είναι τυχαίο που ο επίσης Αβδηρίτης Δημόκριτος υπήρξε συντοπίτης και μέντορας του Πρωταγόρα).

Και κατά συνέπεια, ο ατομικισμός του Πρωταγόρα, δεν είναι θεμέλιο της Δημοκρατίας! Είναι, μάλλον, «παιδική αρρώστια» της Δημοκρατίας.

Γιατί δημοκρατικά πολιτεύματα μπορούν να σταθούν, μόνο όταν οι άνθρωποι που συναποτελούν τις κοινωνίες αποδεχθούν κοινούς νόμους, κοινούςκανόνες και κοινά αποδεκτά ηθικά προτάγματα, που μπορούν να τους συγκροτήσουν σε «κοινωνία».

Όσο παραμένουν «αχαλίνωτα άτομα» που το καθένα πιστεύει τα δικά του και λέει τα δικά του, δεν είναι δυνατό να συνυπάρξουν.

Η απάντηση του Σωκράτη και του Πλάτωνα, είναι πως γνώση δεν είναι μόνον η «αισθητηριακή αντίληψη», αλλά και η Κρίσηκαι ο Λόγος που οικοδομείται πάνω στην Κρίση. Κι αυτά τα δύο πρόσθετα (Κρίση και Λόγος) προϋποθέτουν την «κοινωνία» - το διάλογο, την επικοινωνία, τα κοινά βιώματα και την κοινή συν-αντίληψη (Πλάτωνος, Θεαίτητος).

Μέσα από αυτή την «κοινωνία» αναδεικνύονται κανόνες και πρότυπα, που ξεπερνούν τους επί μέρους «ανθρώπους» και συγκροτούν την «Πόλη», την κοινωνίατων ανθρώπων. Όχι τον «Άνθρωπο» αφηρημένα. ανεξάρτητα από πού και πότε ζει. Αλλά την πόλη και την πνευματική πολιτιστική παράδοση που κουβαλάει και αναπαράγει ή εξελίσσει κάθε ιστορική περίοδο (αυτό το τελευταίο είναι περισσότερο η ολοκληρωμένη Αριστοτελική απάντηση στο απόφθεγμα του Πρωταγόρα).

Εν πάση περιπτώσει, τόσο ο Πλάτωνας όσο και ο Αριστοτέλης ένιωσαν την ανάγκη να δώσουν πλήρεις απαντήσεις στον ακραίο υποκειμενισμό και σχετικισμό των Πρωταγόρα (αλλά και των υπολοίπων σοφιστών). Μη μπερδευόμαστε…

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Πρωταγόρα ήταν ο «αγνωστικισμός» του που άγγιζε τα όρια της συγκεκαλυμμένης αθεΐας. Άλλωστε για «αθεΐα» κατηγορήθηκε και διώχθηκε από την Αθήνα (το 411 π.Χ). Αξίζει να σημειωθεί μάλιστα πως πολύ κοντά στις απόψεις Πρωταγόρα (και στην αθεΐα του) ήταν ο μαθητής του Σωκράτη Κριτίας. Ο Κριτίας έμεινε στην Ιστορία όχι μόνον ως μαθητής του Σωκράτη (όπως και του σοφιστή Γοργία), αλλά και ως ένας από τους τριάκοντα τυράννους. Ο σκληρότερος!

Στο συλλογικό υποσυνείδητο των αρχαίων Αθηναίων η αθεΐα ήταν μήτρα τυραννίδος και αλαζονείας, όχι προϋπόθεση «Ελευθερίας» και «Ανθρωπισμού».

Ο ίδιος ο Πρωταγόρας άλλωστε, παρά την «αγνωστικιστική» του τάση, παίρνει τις αποστάσεις του απ’ όλα αυτά και επικαλείται τον μύθο του Ησιόδου, σύμφωνα με τον οποίο, όταν δεν μπορούσαν οι άνθρωποι να ζουν χώρια (γιατί τους έτρωγαν τα άγρια θηρία), αλλά ούτε και μαζί (γιατί «τρώγονταν» μεταξύ τους), οι Θεοί τους έστειλαν δύο αρετές: τη δικαιοσύνη και την αιδώ. Που έπρεπε να μοιραστούν ισότιμα μεταξύ τους, για να μπορέσουν να συνυπάρξουν όλοι μαζί σε μια «πόλη»-«κοινωνία».

Για την αναφορά του μάλιστα σε αυτόν τον μύθο, ο Σωκράτης συγχαίρει τον Πρωταγόρα (για να του αποδείξει στη συνέχεια πως όλα όσα λέει προσκρούουν στο διδακτικό μύθο που ο ίδιος επικαλείται!).

Μ’ άλλα λόγια ο «ατομισμός» και οι ατομικές αντιλήψεις των «ανθρώπων», δεν αρκούν για να σταθεί μια πόλη. Χρειάζονται και «θεόσταλτες», «εξωτερικές» και πάντως «μη αισθητηριακές» αρετές όπως η δικαιοσύνη και η αιδώς…

Έλεος, κύριε Πρόεδρε!

Όλη η Κλασική Ελληνική Φιλοσοφία στήθηκε σε αναιρέσεις και ανατροπές τέτοιων πρωτόλειων λογικών σχημάτων.

Υπάρχει μόνο μια σχετικά σύγχρονη «ανάγνωση» που αποδίδει τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό στον…Πρωταγόρα κι όχι στον Αριστοτέλη: Είναι μια μαρξίζουσα αντίληψη, έχει αθεϊστικές ή αγνωστικιστικές επιρροές, άκμασε καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, και διασώθηκε στις μέρες μας από κάποιους διανοούμενους της Σχολής της Φραγκφούρτης.

Στο μεταξύ της απάντησαν αρκετά σκληρά και ο Βλαδίμηρος Ίλιτς Ουλιάνοφ ή Λένιν (Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός), και ο Λούκατς και ο Γκράμσι και ο δικός μας Νίκος Πουλαντζάς.

Όλη η Μαρξιστική θεωρία του «Εποικοδομήματος» και του ρόλου των «διανοουμένων» αποσκοπεί στο να καταδείξει πως αυτές οι απλουστευτικές αντιλήψεις, πως τα πάντα καθορίζονται τάχα από την αισθητηριακή αντίληψη, δηλαδή αυτό που εννοούσε ο Πρωταγόρας «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος», δεν έχουν σχέση ούτε με τη «διαλεκτική» ούτε με τον «υλισμό», ούτε με το «διαλεκτικό υλισμό» βεβαίως, βεβαίως…

Έλεος κ. Πρόεδρε. Αυτά δεν τα λένε όσοι γνωρίζουν έστω και τα βασικά από την αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία.

Αλλά δεν τα λένε ούτε και οι σοβαροί Μαρξιστές πλέον…

Εκτίθεστε!

Έλεος, κ. Πρόεδρε! Θα σηκωθούν από τους τάφους τους ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης και θα σας κυνηγάνε.

Θα σηκωθεί κι ο ίδιος ο Πρωταγόρας να σας κυνηγήσει.

Έλεος πια…

ΠΗΓΗ

Δημοσίευση: Μαΐου 06, 2016