Θα είναι η Ιταλία το επόμενο "θύμα" του ντόμινο στην ΕΕ;

Πολλά διακυβεύονται στο δημοψήφισμα του Οκτωβρίου, σχολιάζει ο Wolfgang Münchau.

Η απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει από την ΕΕ όχι μόνο θα σπάσει τους δεσμούς μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και του μπλοκ, αλλά και κατά πάσα πιθανότητα μεταξύ της Σκωτίας και της Αγγλίας -και έχει τη δυνατότητα να καταστρέψει την ευρωζώνη. Αυτό δεν είναι το πρώτο θέμα που σκέφτονται οι άνθρωποι προς το παρόν. Αλλά πιθανώς θα έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο από όλα. Είμαι πεπεισμένος ότι οι συνέπειες του Brexit θα είναι ουδέτερες έως μετρίως αρνητικές για το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά καταστροφικές για την ΕΕ.

Το κύριο πρόβλημα δεν είναι οι άλλες χώρες που επιθυμούν να διενεργήσουν δημοψηφίσματα για την ΕΕ. Το πρόβλημα είναι οξύτερο. Το επόμενο δημοψήφισμα που θα διεξαχθεί στην ΕΕ θα λάβει χώρα στην Ιταλία τον Οκτώβριο. Δεν θα είναι για την ΕΕ, αλλά για τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις του Ματέο Ρέντσι. Ο Ιταλός πρωθυπουργός παίρνει ένα ρίσκο που δεν είναι λιγότερο επικίνδυνο από ό,τι του Ντέιβιντ Κάμερον.

Ζητά από τους Ιταλούς να συμφωνήσουν σε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις για τον εξορθολογισμό του πολιτικού συστήματος της Ιταλίας. Οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις είναι λογικές. Αλλά οι Ιταλοί βλέπουν το δημοψήφισμα ως μια ευκαιρία για μια ενδιάμεση αντικυβερνητική ψηφοφορία. Ο Ρέντσι υποσχέθηκε ότι θα παραιτηθεί αν χάσει το δημοψήφισμα. Αν το κάνει, θα ήταν ένα μνημειώδες σφάλμα μιας αποφάσεως ανάλογης κλίμακας με του Κάμερον. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μικρό προβάδισμα στο "Ναι", αλλά είναι πιθανό να είναι τόσο αναξιόπιστες όσο και οι κάλπες στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Ιταλοί φίλοι μου υποστηρίζουν ότι ο Ρέντσι μπορεί κάλλιστα να χάσει, οπότε είτε θα παραιτηθεί αμέσως ή θα ζητήσει εκλογές στις αρχές του 2017.

Οι επιπτώσεις του Brexit για την Ιταλία είναι εξαιρετικά ανησυχητικές για τρεις λόγους. Κατ' αρχάς, να εξετάσουμε τις οικονομικές επιπτώσεις. Η οικονομία της Ιταλίας βρίσκεται σε μια αδύναμη ανάκαμψη μετά από μια μακρά ύφεση. Το βρετανικό δημοψήφισμα θα έχει σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη της ευρωζώνης. Αλλά για την Ιταλία, αυτό σημαίνει επαναφορά σε ένα ρυθμό ανάπτυξης κάτω του 1 τοις εκατό, ή χειρότερα.

Δεύτερον, προσέξτε τις ιταλικές τράπεζες, οι οποίες έχουν σημαντική ανεπάρκεια κεφαλαίων. Ένα πρόσφατο πρόγραμμα για την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος ήταν απογοητευτικό. Οι μόνες επιλογές που έχουν απομείνει για να σωθεί το σύστημα είναι ένα πρόγραμμα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, η ομπρέλα διάσωσης, στην οποία ο Ρέντσι σίγουρα θα αντισταθεί, ή ένα διάλειμμα από τον μακρύ κατάλογο των κανόνων της ΕΕ σχετικά με την πολιτική ανταγωνισμού και τις τραπεζικές διασώσεις.

Τρίτον, και σημαντικότερο, ο πολιτικός αντίκτυπος ενός χαμένου δημοψηφίσματος θα είναι καταστροφικός. Είτε ο Ρέντσι θα κρατήσει την υπόσχεσή του να παραιτηθεί, είτε θα πάει "σέρνοντας" στις επόμενες εκλογές. Οι τεχνικές λεπτομέρειες του σεναρίου το οποίο στη συνέχεια θα επικρατήσει είναι πολύπλοκες: οι συνταγματικές αλλαγές δεν θα έχουν τεθεί σε ισχύ, αν και η Ιταλία θα ψηφίσει στο πλαίσιο ενός νέου συστήματος. Το κόμμα που είναι πιθανότερο να ωφεληθεί από αυτή την κατάσταση είναι το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, ένα λαϊκιστικό, αντισυστημικό κόμμα. Ο ηγέτης του, Μπέπε Γκρίλο, την περασμένη εβδομάδα, επανέλαβε την παλαιότερη έκκλησή του για ένα δημοψήφισμα για την ένταξη της Ιταλίας στην ευρωζώνη. Όπως έδειξαν τα πρόσφατα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών στη Ρώμη, το κόμμα του Γκρίλο δεν πρέπει να υποτιμάται.

Η πολιτική δυναμική στην Ιταλία δεν διαφέρει πολύ από αυτή του Ηνωμένου Βασιλείου. Το εκλογικό σώμα έχει διάθεση εξέγερσης. Η χώρα δεν είχε ουσιαστικά καμία αύξηση της παραγωγικότητας από την ένταξή της στο ευρώ το 1999. Το ιταλικό πολιτικό κατεστημένο μέχρι πρόσφατα ήταν αρκετά απορριπτικό στις πιθανότητες να χάσει το δημοψήφισμα, όσο ήταν και το βρετανικό κατεστημένο μέχρι το πρωί της Παρασκευής. Και εξακολουθούν να είναι απορριπτικοί στις πιθανότητες μιας νίκης του Κινήματος Πέντε Αστέρων- και θα είναι μέχρι τη στιγμή που αυτό θα συμβαίνει.

Κατά την άποψή μου, το αποτέλεσμα αυτό είναι τουλάχιστον εξίσου πιθανό με το να αναδειχθεί ο Ρέντσι νικητής από αυτό το χάος. O ιταλικός λαός έχει λόγους να απαιτεί ριζική αλλαγή. Σε αντίθεση με το Ηνωμένο Βασίλειο, η ανεργία είναι υψηλή. Η κυβέρνηση του Ρέντσι έχει αποτύχει να αντιμετωπίσει τα σκάνδαλα διαφθοράς και, το πιο σημαντικό απ' όλα, έχει αποτύχει να βελτιώσει την οικονομία.

Μια δημοσκόπηση του Pew Research Center σχετικά με τη στάση προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στα μεγαλύτερα κράτη-μέλη έδειξε ότι οι Ιταλοί και οι Έλληνες βλέπουν την οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ πιο αρνητικά. Δεν αποτελεί έκπληξη. Ούτε αποτελεί έκπληξη το ότι οι άνθρωποι αρχίζουν να κατηγορούν το ευρώ για τα οικονομικά προβλήματα. Μια ιταλική έξοδος από το ενιαίο νόμισμα θα προκαλέσει την πλήρη κατάρρευση της ευρωζώνης μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Θα οδηγούσε πιθανότατα στο πιο βίαιο οικονομικό σοκ στην ιστορία - ξεπερνώντας την πτώχευση της Lehman Brothers το 2008 και τη συντριβή της Wall Street το 1929. Αλλά η αίσθησή μου είναι ότι εκείνοι που θα υποστηρίξουν μια ιταλική αποχώρηση θα μπορούσαν ακόμη και να απολαύσουν το γεγονός ότι θα γκρεμίσουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Για να αποφευχθεί μια τέτοια καταστροφή, οι ηγέτες της ΕΕ θα πρέπει να εξετάσουν σοβαρά το ενδεχόμενο να κάνουν αυτό που απέτυχαν να κάνουν από το 2008: να επιλύσουν τις πολλαπλές κρίσεις του αντί να τις "πασαλείβουν". Και αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα σχέδιο για την πολιτική ένωση των χωρών της ευρωζώνης. Η Βρετανία δεν είναι η αιτία για όλα αυτά. Η ευρωζώνη και οι τρομερά αδύναμοι ηγέτες της είναι αυτοί τους οποίους θα πρέπει να κατηγορούμε. Αλλά το Brexit μπορεί κάλλιστα να είναι το έναυσμα.

ft.com

Δημοσίευση: Ιουλίου 09, 2016