Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος της δημοσιογραφίας

Πού οδεύει η σύγχρονη δημοσιογραφία εν μέσω κρίσης, λαϊκισμού, νέας ανόδου εθνικισμού και ανταγωνισμού από τα social media. Πέντε έγκριτοι δημοσιογράφοι απαντούν. Ανάμεσα τους και ο βραβευμένος με Πούλιτζερ, Serge Schmemann των New York Times

Χρήστος Δεμέτης

Πληροφορία και προπαγάνδα. Στερεότυπα και ψύχραιμη ενημέρωση. Είδηση και γνώμη. Παραδοσιακά ΜΜΕ και social media. Η δημοσιογραφία ζει στην ψηφιακή εποχή και αλλάζει μαζί της αντιμετωπίζοντας νέες προκλήσεις που σχετίζονται με την ίδια την ύπαρξη της.

Η κρίση έχει συμβάλλει εν πολλοίς στη διαφοροποίηση του ρόλου των "παραδοσιακών" media που την ίδια ώρα προσπαθούν να προσαρμοστούν, στη νέα digital πραγματικότητα. Την Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου, πέντε έγκριτοι δημοσιογράφοι βρέθηκαν στην αίθουσα του Impact Hub Athens για την εκδήλωση με κεντρικό θέμα, "Ο ρόλος των ΜΜΕ και οι συγκρούσεις μέσω του Τύπου κατά τη διάρκεια της κρίσης στην Ευρώπη". Η πρωτοβουλία ξεκίνησε από τα ηλεκτρονικά επαγγελματικά δίκτυα δημοσιογράφων Oikomedia και Hostwriter.

Η εκδήλωση εντάσσεται στο πλαίσιο του Athens Democracy Forum που πραγματοποιείται στην Αθήνα με πρωτοβουλία της εφημερίδας New York Times, με τη συνεργασία του Ταμείου του ΟΗΕ για τη Δημοκρατία (UNDEF) και του Δήμου Αθηναίων.

Σκοπός της εκδήλωσης ήταν η εξέταση της συνεισφοράς των ΜΜΕ στον διάλογο μεταξύ λαών και το βασικό ερώτημα που τέθηκε, ήταν ένα: Παρατηρητές ή παίκτες στην πολιτική;

Ο αμφιλεγόμενος ρόλος των ΜΜΕ κατά τη διάρκεια της κρίσης στην Ευρώπη

Στο ίδιο πάνελ βρέθηκαν οι:
-Serge Schmemann: Δημοσιογράφος, μέλος της κεντρικής σύνταξης στους New York Times και βραβευμένος με Πούλιτζερ για την κάλυψη της επανένωσης της Γερμανίας.

-Mathias Müller von Blumencron: Αρχιστυντάκτης της ηλεκτρονικής έκδοσης της γερμανικής Frankfurter Allgemeine Zeitung.

-Simon Wilson: Ανταποκριτής του BBC News στις Βρυξέλλες.

-Brigitte Alfter: Διευθύντρια του Journalismfund.eu.

-Παύλος Τσίμας: Δημοσιογράφος του ΣΚΑΙ, και της ελληνικής έκδοσης της Huffington Post.

Ενώ την εκδήλωσε συντόνισαν η Ελίνα Μακρή, δημοσιογράφος και συνιδρύτρια του Oikomedia καθώς και η Tabea Grzeszyk, δημοσιογράφος και συνιδρύτρια του Hostwriter.

Ζητούμενο, να ξεκινήσει από την Ελλάδα η δημόσια συζήτηση ως προς το τί ευρωπαϊκό μέσο ενημέρωσης θέλουν και χρειάζονται οι πολίτες της Ευρώπης.

Σχετικοποιώντας την αλήθεια

Ανοίγοντας τη συζήτηση, ο Serge Schmemann των N.Y. Times στάθηκε στη "σχετικοποίηση" της αλήθειας. "Το πρόβλημα είναι πως σήμερα στα media παρατηρούμε όλο και περισσότερο μια τάση "σχετικοποίησης" της αλήθειας. Παράδειγμα είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η υποψηφιότητα του Ντόναλντ Τραμπ στα αμερικανικά Μέσα Ενημέρωσης. Υπάρχει μια τάση, οι δημοσιογράφοι να μη σέβονται το γεγονός. Μέσα στην κρίση όμως, το κοινό άρχισε να στρέφεται περισσότερο στα παραδοσιακά media που έχουν το κύρος της αντικειμενικότητας. Ο κόσμος άρχισε να ψάχνει και πάλι για τη σωστή πηγή ενημέρωσης. Αυτό το είδαμε και το βλέπουμε στα μεγάλα γεγονότα.

Τις υπόλοιπες στιγμές, το κοινό ψάχνει για την πληροφορία που θέλει να ακούσει. Έτσι, ρόλος του δημοσιογράφου είναι να δίνει μεγαλύτερη σημασία στο ίδιο το γεγονός και στην έρευνα. Να θυμηθούμε και να θυμόμαστε πως ρεπορτάζ σημαίνει να καλύπτονται και οι δύο πλευρές, να είναι διακριτό από το editorial (άποψη). Μια δεύτερη ανάγκη επίσης, είναι να μπορέσει η δημοσιογραφία να γίνει περισσότερο διεθνής, πολυποίκιλη και όχι μονοθεματική. Το ότι ο Τραμπ "πουλάει" στις ΗΠΑ, μας αναγκάζει να ασχοληθούμε μαζί του με πολλά θέματα και αφιερώματα. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε και τις υπόλοιπες ειδήσεις. Το κύριο στοίχημα, είναι τα Μέσα να ασχοληθούν περισσότερο με διεθνή θέματα, και να παραμείνουν ελκυστικά.

Από την άλλη το να είσαι δίκαιος και αντικειμενικός στο γράψιμο είναι θέμα κουλτούρας και πολιτισμού. Σαν δημοσιογράφοι πρέπει να γεφυρώσουμε τις πολιτισμικές μας αντιθέσεις και να συνεργαστούμε περισσότερο σε παγκόσμιο επίπεδο μιας και πλέον ζούμε στον κόσμο της μετα-πληροφορίας".

Έκλεισε μάλιστα με μια συμβουλή προς τους "γραφιάδες": "Αν δεν έχεις εξηγήσει στο κοινό σου μέχρι το τέλος της δεύτερης παραγράφου σου, γιατί πρέπει να ενδιαφερθούν για το άρθρο, τότε τους έχεις χάσει".
Από τη δική του μεριά, ο Mathias Müller von Blumencron της FAZ, μίλησε για την άνοδο του λαϊκισμού στα media σε σχέση με την κάλυψη των πολιτικών θεμάτων.

Το κοινό παρακολουθεί με το συναίσθημα και όχι με τη λογική

"Το ρεπορτάζ σήμερα δεν αρκεί. Χάνουμε μέρος του κοινού επειδή μεταδίδουμε την αλήθεια, αυτή είναι μια σκληρή παραδοχή. Το κοινό παρακολουθεί με το συναίσθημα, όχι με τη λογική. Από την άλλη τα social media συμβάλλουν στη σχετικοποίηση των γεγονότων, αλλά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τα Μέσα", ανέφερε ο αρχισυντάκτης της ψηφιακής έκδοσης της FAZ, για να συμπληρώσει:

"Στηρίζω την ψηφιακή επανάσταση αλλά εγείρονται θέματα σχετικά με το αν στο διαδίκτυο μπορεί να αναπτυχθεί η αλήθεια, η σύνεση και όχι η προπαγάνδα".

Ερωτηθείς σχετικά με το τρόπο που αλλάζουν τα Μέσα Ενημέρωσης στη σφαίρα του ψηφιακού κόσμου, απάντησε: "Υπάρχει ανταγωνισμός, κάτι που κάνει καλό στη δημοσιογραφία και υπάρχει και ασκούμενη κριτική που όταν γίνεται σωστά, μας κάνει καλύτερους. Από την άλλη, οι εφημερίδες δεν απευθύνονται στο μεγάλο κοινό. Το ζήτημα όμως είναι πού θα βρει ο αναγνώστης την αλήθεια, τα γεγονότα και εν τέλει ποιο Μέσο θα επιλέξει για να ενημερωθεί", για να προχωρήσει σε μια ενδιαφέρουσα παραδοχή:

"Οι εφημερίδες πρέπει όντως να προβοκάρουν στο εξώφυλλο για να μη γίνουν βαρετές, για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Ωστόσο, τόσο στα έντυπα, όσο και στα digital Μέσα, οφείλουμε να φιλοξενούμε και να συντονίζουμε το debate με δεοντολογία και όντας πιστοί στις αρχές μας. Πόσω μάλλον σήμερα, που η πλειοψηφία του κοινού αναφέρει πως δεν εμπιστεύεται τα ΜΜΕ και τα χαρακτηρίζουν διαπλεκόμενα με την εξουσία, ακόμη και στη Γερμανία".

Ο δημοσιογράφος από "κήρυκας", γίνεται συντονιστής. Έχουμε το γεγονός και τη συζήτηση σχετικά με το τί μαθαίνουμε από τα γεγονότα. Τα media πρέπει να σταθούν περισσότερο στον τρόπο συντονισμού των συζητήσεων, των debates", συνέχισε σχολιάζοντας τον νέο ρόλο που αναλάβει ο συντάκτης.

Τέλος, σημείωσε πως οι δημοσιογράφοι καλούνται να διερευνούν το ψέμα μέσα στον πολιτικό λόγο και όχι να υιοθετούν απλά πολιτικές απόψεις και δηλώσεις κυβερνήσεων ή αντιπολίτευσης.
Περισσότερη έρευνα

Η freelancer Brigitte Alfter, στάθηκε στις "παγίδες" στις οποίες μπορούν να πέσουν οι σύγχρονοι αρθρογράφοι.

"Υπάρχουν δύο παγίδες. Η άνοδος του εθνικισμού και η έλλειψη της έρευνας. Να χαθείς μέσα στη συναισθηματική αντιμετώπιση ενός θέματος χωρίς να κάνεις τη δέουσα έρευνα πριν το παρουσιάσεις, αλλά και να σταθείς συναισθηματικά στην ίδια την παρουσίαση του. Ένα παράδειγμα ήταν η ελληνική κρίση. Από την αρχή έπρεπε να αντιμετωπιστεί ως ευρωπαϊκή, και όχι ως ελληνική με αναπαραγωγή των στερεοτύπων του Έλληνα. Η δημοσιογραφία έχει αποτύχει γιατί έμεινε εστιασμένη στα εθνικά ζητήματα και δεν άνοιξε τα σύνορα της.

Η σύγχρονη δημοσιογραφία χρειάζεται περισσότερη έρευνα. Οι δημοσιογράφοι πρέπει να αναδεικνύουμε και να δείχνουμε τα προβλήματα, αυτή είναι η δουλειά μας ακόμα κι αν αυτό δεν αρέσει σε πολλούς, το να τους δείχνεις δηλαδή τα προβλήματα. Όταν αποσιωπάς πληροφορίες, κοροϊδεύεις τον αναγνώστη".
Στη συνέχεια, στάθηκε στη σημασία της ομαδικής και υπερεθνικής συνεργασίας στο ρεπορτάζ:

"Η ελληνική κρίση δεν θα λυθεί αν δεν γίνει μόνιμο μέρος της ευρωπαϊκής ατζέντας. Η Ευρώπη χρειάζεται μια ενιαία αφήγηση, με υπερεθνικές ομάδες συνεργασίας μεταξύ των εθνικών ΜΜΕ. Έτσι θα συγκροτηθούν τα "new media", όπως τα αποκαλούμε".
Η ασχήμια της νέας δημόσιας σφαίρας

Εκκινώντας την εισήγηση του, ο Simon Wilson, σημείωσε πως "πηγή" της δημοσιογραφίας είναι η περιέργεια. "Οφείλουμε να επαναπροσδιορίσουμε την έννοια του ρεπορτάζ. Στην εποχή των social media και της κρίσης, υπάρχει ένα καλό, ένα κακό και μια ασχήμια.

Το καλό είναι ότι έχουμε μεγάλη αλληλόδραση πλέον με το κοινό μας. Αλληλεπιδρούμε με τους ανθρώπους που έχουν περισσότερη "φωνή" σε σχέση με το παρελθόν. Το ίδιο το κοινό άλλωστε πολλές φορές μεταδίδει μόνο του την πληροφορία.

Το κακό είναι ότι οι δημοσιογράφοι περιχαρακώνονται σε κλειστές ομάδες στο Twitter. Από την άλλη, η συζήτηση στα social media δεν επικεντρώνεται πάντα στα πραγματικά σημαντικά γεγονότα αλλά σε "περιφερειακά", μικρότερης κοινωνικο-πολιτικής σημασίας.

Η ασχήμια είναι η επιθετικότητα, οι ύβρεις, οι προσβολές και ο μισογυνισμός στα social media που αυξάνονται μέσα στην ευρωπαϊκή κρίση. Αναφέρομαι σε απειλές, άσεμνα σχόλια. Εμείς, ως δημοσιογράφοι, οφείλουμε να "φροντίσουμε" περισσότερο το κοινό μας, να βγάζουμε την πληροφορία από τον δρόμο ρωτώντας το κοινό, να δείχνουμε ότι ενδιαφερόμαστε για αυτό. Έτσι θα ανταποκριθούμε στην νέα πραγματικότητα".
Για το θέμα του Brexit, αναφέρθηκε στην υπηρεσία "Reality Check" του BBC. "Με την εν λόγω υπηρεσία προσπαθήσαμε να σταθούμε αντικειμενικά απέναντι στο ζήτημα. Να δούμε αν ίσχυαν όσα υποστήριζαν οι οπαδοί του Brexit και εκείνοι του Bremain που αλληλοκατηγορούνταν συνεχώς. Εντοπίσαμε πως αυξήθηκε η ανάγκη διασταύρωσης των επιχειρημάτων τους και των συνεπειών από την έξοδο ή την παραμονή".
Ερωτηθείς σχετικά με το αν χρηματοδότηση και καλή δουλειά πάνε μαζί, απάντησε με νόημα: "Στο BBC κάθε χρόνο έχουμε περικοπές της τάξης του 10% στο μπάτζετ αλλά ακόμα έχουμε χρήματα για να κάνουμε καλή δουλειά".

"Να καλύπτουμε την κρίση, όχι να την προκαλούμε"

Ο Παύλος Τσίμας χρησιμοποίησε το παράδειγμα των Ιμίων για να σταθεί στον τρόπο που παρεμβαίνουν τα media.

"Η κοινή βαλκανική μας ιστορία είναι ενδεικτική. Η αφήγηση της γίνεται με στερεότυπα. Υπάρχει πάντα ένας καλός, ένας κακός και ένας άσχημος. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα ήταν η εμπλοκή των ΜΜΕ στην κρίση των Ιμίων. Ήταν ένα διπλωματικό επεισόδιο που οδηγήθηκε στα πρόθυρα του πολέμου μετά τη γιγάντωση του από τους δημοσιογράφους. Η κρίση των Ιμίων άρχισε να επιλύεται μετά τη συνάντηση Ελλήνων και Τούρκων δημοσιογράφων στο Παρίσι λίγες ημέρες μετά τα γεγονότα. Από τότε σταδιακά άρχισαν να γράφονται τα πράγματα πιο ψύχραιμα. Οι δημοσιογράφοι λοιπόν οφείλουμε να καλύπτουμε την κρίση, όχι να την προκαλούμε".

Εν κατακλείδι, αυτό που τονίστηκε ήταν η ανάγκη για περισσότερη υπερεθνική συνεργασία των ανθρώπων του Τύπου κόντρα στον αναδυόμενο εθνικισμό, η ανάγκη για περισσότερη έρευνα και ανάδειξη των γεγονότων και η ψύχραιμη ματιά στην αντιμετώπιση των πραγμάτων, ειδικά όταν οι συνθήκες γίνονται δυσκολότερες λόγω οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης. Όλοι οι ομιλητές σημείωσαν άλλωστε πως είναι επιτακτική ανάγκη η ενίσχυση και εμβάθυνση της κατανόησης μεταξύ των λαών μέσα από τη δημοσιογραφική δουλειά και όχι η απλή αναπαραγωγή προκαταλήψεων ή παρανοήσεων. Και αυτή η συνειδητοποίηση, είναι μια πολύ καλή αρχή για να απαλείψουμε τα κακά και άσχημα του εν λόγω επαγγέλματος.

Δημοσίευση: Σεπτεμβρίου 15, 2016