Γιατί ο Τραμπ βιάστηκε να συγχαρεί τον Ερντογάν;

Αμέσως μετά την απογοήτευσή του με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ φάνηκε έτοιμος να συνάψει μια νέα σχέση με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η φιλία του Τραμπ με τον Ερντογάν εκκολάπτεται εδώ και αρκετό χρονικό διάστημα, και χρονολογείται από τουλάχιστον το περασμένο καλοκαίρι. Αλλά η αντίδρασή του στο αμφιλεγόμενο και με μικρή διαφορά δημοψήφισμα στην Τουρκία, το οποίο δίνει στον Ερντογάν σαρωτικές νέες εξουσίες, προκάλεσε έκπληξη, τουλάχιστον στο βαθμό που οι κινήσεις εξωτερικής πολιτικής του Τραμπ μπορεί ακόμα να σοκάρουν. Με τους διεθνείς παρατηρητές να επικαλούνται παρατυπίες στην ψηφοφορία και με την αντιπολίτευση να έχει λάβει τη δέσμευση ότι θα αμφισβητήσει τα αποτελέσματα, ο Τραμπ τηλεφώνησε στον Τούρκο ομόλογό του για να εκφράσει τα συγχαρητήριά του.

Το βράδυ της Δευτέρας, ο Λευκός Οίκος εξέδωσε μια ένδειξη αυτής της συζήτησης:

"Ο πρόεδρος Τραμπ μίλησε σήμερα με τον Πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για να τον συγχαρεί για την πρόσφατη νίκη του δημοψηφίσματος του και να συζητήσει τη δράση των ΗΠΑ ως απάντηση στην χρήση χημικών όπλων του συριακού καθεστώτος στις 4 Απριλίου. Ο πρόεδρος Τραμπ ευχαρίστησε τον Πρόεδρο Ερντογάν για την υποστήριξη αυτής της δράσης από τις Ηνωμένες Πολιτείες και οι ηγέτες συμφώνησαν στη σημασία του να λογοδοτήσει ο υπεύθυνος πρόεδρος της Συρίας Μπασάρ αλ-Άσαντ. Ο πρόεδρος Τραμπ και ο πρόεδρος Ερντογάν συζήτησαν επίσης την εκστρατεία ενάντια στο ISIS και την ανάγκη να συνεργαστούν ενάντια σε όλες τις ομάδες που χρησιμοποιούν την τρομοκρατία για την επίτευξη των στόχων τους".

Αν και καλυμμένη από τη μονότονη γλώσσα των επίσημων ανακοινώσεων, η δήλωση του Τραμπ είναι αξιοσημείωτη για την προφανή υποστήριξη του δημοψηφίσματος που κάνει την Τουρκία προφανώς λιγότερο φιλελεύθερη, την ταχύτητα με την οποία προσφέρθηκε, τον τρόπο που διαφέρει από τις δεδηλωμένες απόψεις των βασικών συμμάχων των Αμερικανών ή ακόμα και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και την έλλειψη κάθε έκφρασης ανησυχίας σχετικά με τη διαδικασία.

Πρώτον, υπάρχει η ουσία του δημοψηφίσματος, το οποίο ωθεί την Τουρκία από το δρόμο μιας λανθασμένης, αλλά πραγματικής δημοκρατίας προς τον αυταρχισμό. «Οι εκλογές της Κυριακής ήταν ένας θρίαμβος για μια ανελεύθερη μορφή δημοκρατίας στην οποία χαρισματικοί ηγέτες, μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, όπως οι εκλογές και τα δημοψηφίσματα, έχουν το δικαίωμα να διενεργούν τη βούληση της πλειοψηφίας του λαού τους, σε μεγάλο βαθμό χωρίς δημοκρατικούς περιορισμούς», έγραψε ο δημοσιογράφος Uri Friedman.

Στη συνέχεια, υπάρχει η ταχύτητα του Τραμπ να τηλεφωνήσει στον Ερντογάν για να εκφράσει τα συγχαρητήριά του, μέσα σε λίγες ώρες από τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων. Οι αμερικανοί ηγέτες συχνά περιμένουν λίγο μετά την ολοκλήρωση της ψηφοφορίας πριν τηλεφωνήσουν σε έναν ξένο ομόλογό τους και η βιασύνη είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη σε αυτή την περίπτωση, επειδή η ψηφοφορία είναι ακόμα υπό αμφισβήτηση. Ο Ερντογάν κέρδισε με μόλις πάνω από 2,5 τοις εκατό, σε ένα αποτέλεσμα ότι οι αντίπαλοί του έχουν ορκιστεί να αμφισβητήσουν και το οποίο οι ανεξάρτητοι παρατηρητές του ΟΑΣΕ, του οποίου η ΗΠΑ είναι μέλος, είπαν ότι ήταν το αποτέλεσμα μιας βαθιά προβληματικής διαδικασία. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αποκλίνει κάπως από το Λευκό Οίκο, στην ανακοίνωση του για τις παρατηρήσεις του ΟΑΣΕ, καλώντας την Τουρκία να "προστατεύσει τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες όλων των πολιτών της" και λέγοντας εύστοχα ότι "η δέσμευση στο κράτος δικαίου και στα διαφορετικά και ελεύθερα μέσα ενημέρωσης παραμένει ουσιώδης".

Έτσι, το τηλεφώνημα του Τραμπ και η δήλωση που ακολούθησε ήταν ασυνήθιστα. Αλλά πόσο ασυνήθιστα; Η δημοσιοποίηση της ανακοίνωσης εξέπληξε ορισμένους παρατηρητές, και ανησύχησε άλλες πλευρές. Το γεγονός είναι ότι οι ΗΠΑ εδώ και καιρό έχουν συμβιβαστεί με αυτοκράτορες και κατασταλτικούς ηγέτες, και οι αμερικανοί πρόεδροι εδώ και χρόνια συγχαίρουν τους ομολόγους τους οι οποίοι κερδίζουν εκλογές με αμφίβολες εκλογικές διαδικασίες. "Υπάρχει μια πολύ ισχυρή τάση στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ να αναγνωρίζουν και να συγχαίρουν για τη διεξαγωγή εκλογών, ακόμη και όταν αυτές οι εκλογές λαμβάνουν χώρα σε ένα πολύ άδικο πλαίσιο" σχολιάζει η Tamara Cofman Wittes, ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings και πρώην αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ επί Ομπάμα.

Υπάρχουν περιπτώσεις που αυτό δεν συμβαίνει, όπως όταν ο Ομπάμα δεν συνεχάρη τον Πρόεδρο της Τυνησίας Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι όταν κέρδισε τις εκλογές του 2009 που θεωρήθηκαν ευρέως στημένες. Επιπλέον, υπάρχει ένας προφανής λόγος που οι ΗΠΑ προσεγγίζουν τον Ερντογάν τώρα, επειδή η Τουρκία είναι κεντρικής σημασίας για την αμερικανική στρατηγική για την καταπολέμηση της ISIS και, ενδεχομένως, θα ήταν βασικός παράγοντας σε οποιαδήποτε επέκταση του αγώνα κατά της συριακής κυβέρνησης. Όταν η διοίκηση Τραμπ άρχισε την εξερεύνηση των επιθέσεων εναντίον του Μπασάρ αλ-Άσαντ, ο Ερντογάν ανέφερε άμεσα ότι θα εγκρίνει τη χρήση της αεροπορικής βάσης του Ιντσιρλίκ στην Τουρκία ως αφετηρία. "Η προτεραιότητα στην βραχυπρόθεσμη συνεργασία σε θέματα ασφάλειας έναντι των δημοκρατικών και ανθρώπινων δικαιωμάτων ενός από τους εταίρους είναι κοινός τόπος στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, και η δράση του Τραμπ εδώ είναι ένα υπερβολικό παράδειγμα που επιβεβαιώνει τον κανόνα" λέει η Wittes.

Ο Πρόεδρος Ομπάμα προσπάθησε για χρόνια να παρουσιάσει τον Ερντογάν ως φιλελεύθερο ισλαμιστή, μια προσπάθεια που κατέληξε σε αποτυχία και στη σημερινή ολοένα και πιο αυταρχική Τουρκία. Ο Ομπάμα υποστήριξε τον Ερντογάν μετά από το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Τούρκου ηγέτη το καλοκαίρι του 2016, αλλά αυτό δεν είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό, καθώς η υποστήριξη σε έναν εκλεγμένο (αν και προβληματικό) πρόεδρο ενάντια σε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα σαφώς υποστηρίζει την δημοκρατία. Πιο χρήσιμο είναι να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Ομπάμα αντέδρασε στην άνοδο του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, προέδρου της Αιγύπτου. Ο Σίσι ήρθε στην εξουσία μετά από ένα αιματηρό στρατιωτικό πραξικόπημα το 2013, ενώ ακολούθησαν εκλογές αμφιβόλου νομιμότητας: ο Σίσι κέρδισε με 97 τοις εκατό των ψήφων. "Ο πρόεδρος επανέλαβε τη συνεχιζόμενη υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών για τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές προσδοκίες του αιγυπτιακού λαού, και τον σεβασμό των οικουμενικών δικαιωμάτων του" ανέφερε μεταξύ άλλων η σχετική ανακοίνωση.

Η Wittes επισημαίνει δύο στοιχεία: πρόκειται για μια περίπτωση που συγχαίρει έναν αυταρχικό ηγέτη που προέκυψε από νοθευμένες εκλογές αλλά αυτός ο ηγέτης ήταν ένας σημαντικός αμερικανός σύμμαχος. (Ο Τζορτζ Μπους έδωσε παρόμοια συγχαρητήρια στον τότε πρόεδρο Χόσνι Μουμπάρακ το 2005, αφού ο Μουμπάρακ θριάμβευσε στις εκλογές στις οποίες φυλάκισε τον κύριο αντίπαλό του). "Ο Σίσι μόλις είχε έρθει στην εξουσία μέσα από ένα αιματηρό πραξικόπημα και είχε την προεδρία όταν σφαγιάστηκαν χίλιοι άνθρωποι στο κέντρο του Καΐρου μέσα σε μια μέρα" σχολιάζει η Amy Hawthorne, υποδιευθύντρια του Προγράμματος για τη Δημοκρατία στη Μέση Ανατολή και πρώην αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. "Αυτό ήταν πολύ ανησυχητικό για πολλούς από εμάς εκείνη την εποχή".
Υπάρχουν επίσης μερικές ενδιαφέρουσες διαφορές στη δήλωση του Ομπάμα. Κατ' αρχάς, περίμενε σχεδόν δύο εβδομάδες μετά τις εκλογές για να καλέσει τον Σίσι. Και δεύτερον, η ανάγνωση δείχνει ότι ο Ομπάμα πίεσε τον Σίσι, τουλάχιστον εν μέρει, στις ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα: "Ο πρόεδρος επανέλαβε τη συνεχιζόμενη υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές προσδοκίες του αιγυπτιακού λαού, και τον σεβασμό των οικουμενικών τους δικαιωμάτων".

Παρά την υποστήριξη των ΗΠΑ σε κατεστημένους κατασταλτικούς ηγέτες για λόγους που αφορούν τα συμφέροντά τους, είναι δύσκολο να σκεφτούμε παραδείγματα όπου οι ΗΠΑ συγχώρεσαν την αρπαγή εξουσίας εκτός ίσως από τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, όταν οι ΗΠΑ έστησαν και μερικές φορές βοήθησαν στον σχηματισμό δεξιών κυβερνήσεων, ως έναν τρόπο ρύθμισης ενάντια στον αριστερισμό στη Λατινική Αμερική.

Το μεγάλο ερώτημα, όπως πάντα με τον Τραμπ, είναι ποια είναι τα κίνητρά του. Οι πιθανές εξηγήσεις θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε τρεις: άγνοια, ινστρουμενταλισμός, ή ιδεολογία. Κατ' αρχάς, ο Τραμπ μπορεί απλά να μην ενδιαφέρεται ή να μην γνωρίζει για την αυξανόμενη καταστολή του Ερντογάν και τα προβλήματα στο δημοψήφισμα. Βεβαίως, οι αντικρουόμενες δηλώσεις από το υπουργείο Εξωτερικών και τον Λευκό Οίκο δείχνουν μια απροσεξία στην προσέγγιση και ο Τραμπ έχει αποδείξει την αδυναμία τους να ελέγξει πολλά θέματα εξωτερικής πολιτικής κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων εβδομάδων.

Εναλλακτικά, ο Τραμπ μπορεί να ξέρει ακριβώς τι κάνει. Σε μια συνέντευξη λίγο μετά την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016, ο Τραμπ εξήρε τον Ερντογάν για την καταστολή του πραξικοπήματος -"τον συγχαίρω που το απέτρεψε"- και απέρριψε τις ανησυχίες για την καταστολή του. "Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή, όσον αφορά τις πολιτικές ελευθερίες, η χώρα μας έχει πολλά προβλήματα, και νομίζω ότι είναι πολύ δύσκολο για μας να παρεμβαίνουμε σε άλλες χώρες, όταν δεν ξέρουμε τι κάνουμε και δεν μπορούμε να δούμε τα προβλήματα στη χώρα μας", δήλωσε ο Τραμπ. Και ο πρόεδρος γνωρίζει τη σημασία που έχει η Τουρκία για την αμερικανική πολιτική στη Μέση Ανατολή. Το τηλεφώνημα για να συγχαρεί τον Ερντογάν μπορεί να ήταν πράγματι μια δικαιολογία για να μιλήσουνε για το ISIS.

"Αυτός είναι ο Ντόναλντ Τραμπ! Σκέφτεται βραχυπρόθεσμα, βάσει συμφερόντων, όσον αφορά τις διεθνείς σχέσεις" λέει η Wittes. "Η ανησυχία του για την Τουρκία αυτή τη στιγμή είναι ο ρόλος της στη Συρία και ο ρόλος της στην εκστρατεία του ISIS. Το δημοψήφισμα δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια καθυστέρηση που αποσπά την προσοχή". Ή ίσως ο Τραμπ να έχει ως κίνητρο τον θαυμασμό του για τον Ερντογάν ως ένας ισχυρός ηγέτης, κάτι που έχει σημειωθεί ήδη από το καλοκαίρι του 2016. "Ο Τραμπ έχει μια ενστικτώδη συμπάθεια προς ορισμένους τύπους αυταρχικής προσωπικότητας", σχολιάζει ο Tom Malinowski, ο οποίος εργάστηκε στο υπουργείο Εξωτερικών, σε θέματα δημοκρατίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εργασίας επί Ομπάμα. "Με ορισμένα είδη, όπως οι αλαζονικοί τύποι, αυτή η επίδειξη της μάτσο δύναμης αντισταθμίζει τις ανασφάλειές τους".

Αυτή η περιγραφή ταιριάζει στον Ερντογάν, τον Πούτιν και τον Πρόεδρο των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε, μεταξύ άλλων, και οι επικριτές του Τραμπ βλέπουν ανησυχητικά σημάδια αυταρχισμού στη δική του προσέγγιση, όπως η μυστικότητα του, ο νεποτισμός και η αδιαφορία για την ελευθερία του Τύπου και την ανεξάρτητη δικαιοσύνη. Η πρόσφατη ψύχρανση των σχέσεων μεταξύ της διοίκησης Τραμπ και του Κρεμλίνου δείχνει ότι ο Ερντογάν δεν θα πρέπει να βασίζεται μακροπρόθεσμα σε αυτές τις σχέσεις. Μπορεί να μην τον ενδιαφέρει, αφού έχει κάτι πιο άμεσα πολύτιμο, την αμερικανική συναίνεση για την εξουσία του.

theatlantic.com

Δημοσίευση: Απριλίου 24, 2017