Η Ελένη; Ποια Ελένη;

Προ ολίγου είδα σε ανάρτηση φίλου το ποίημα Ελένη του Σεφέρη, και θυμήθηκα μια μετεφηβική τραυματική ανακάλυψή μου. Οι στίχοι είναι σχετικά γνωστοί. Γράφει ο νομπελίστας μας:

Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.

Τόσα κορμιά ριγμένα

στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης· 

τόσες ψυχές

δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.

Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα

για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη

μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου

για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.

Ποτέ δεν μου άρεσε αυτή η ανακίνηση της επινόησης του Στησίχορου, που αργότερα χρησιμοποίησε και ο Ευριπίδης: η εκδοχή όπου η Ελένη δεν ταξίδεψε ποτέ στο Ίλιον και ο πόλεμος έγινε για το τίποτα. Ήδη η αρχική επινόηση μου φαινόταν ένα κατασκεύασμα διανοουμενίστικο, κίβδηλο, τραβηγμένο απ’ τα μαλλιά και τελείως ανούσιο. Η ανακίνησή του όμως ήταν όλα αυτά στο τετράγωνο. Γιατί προστίθετο η επιδεικτική προβολή του ως πρωτοτυπία. Το δε «αδειανό πουκάμισο» μου φαινόταν κακή ποίηση, και το «μια Ελένη» επιπλέον ανάρμοστο, χυδαίο: «ΜΙΑ Ελένη»! Όμως η «τραυματική ανακάλυψη» έγινε μερικά χρόνια αργότερα. Και ήταν η ανάγνωση αυτών εδώ των στίχων.

There died a myriad,

And of the best, among them,

For an old bitch gone in the teeth,

For a botched civilization.

Charm, smiling at the good mouth,

Quick eyes gone under earth’s lid,

For two gross of broken statues,

For a few thousand battered books.

Ή, σε μετάφραση Η. Κυζηράκου:

Πέθαναν μυριάδες

Και οι καλύτεροι ανάμεσά τους.

Για μια ξεδοντιασμένη γριά σκύλα

Για έναν κουτσομπαλωμένο πολιτισμό

Γοητεία, χαμόγελο στο ωραίο στόμα

Σβέλτα μάτια που βυθίστηκαν κάτω απ’ το βλέφαρο της γης

Για εικοσιτέσσερις ντουζίνες σπασμένα αγάλματα

Για μερικές χιλιάδες στραπατσαρισμένα βιβλία

Είναι στίχοι από το Χιού Σέλγουιν Μώμπερλυ του Έζρα Πάουντ που γράφτηκαν 35 χρόνια πριν από την Ελένη, το 1920, και αντανακλούν το σεισμικό κλονισμό που υπήρξε για την ανθρωπότητα η κρεατομηχανή του Α Παγκοσμίου Πόλεμου.

Είπα, λοιπόν, ο μετέφηβος. Α, Σεφεράκο, μπαγασάκο… Είχαμε πρόσβαση σ’ αυτά, ε; Όταν οι «χωριάταροι» συμπατριώτες σου κοιμόντουσαν με τα τσαρούχια στα backwaters του Δυτικού Πολιτισμού, εσύ πρέσβης άνθρωπος, κοσμοπολίτης, είχες την ευκαιρία να χωθείς σε βιβλιοπωλεία του Καρτιέ Λατέν και να διαβάσεις τους μεγάλους. Και πώς το αξιοποίησες; Σουφρώνοντας εδώ κι εκεί μερικούς ωραίους στίχους. Ποιος θα το μάθει, ε; Όμως την πάτησες. Ο κόσμος μορφώθηκε, και μετά από 30 χρόνια ένας απλός «μετέφηβος» μπορούσε να έχει πρόσβαση σε αυτό που τότε είχαν μόνο οι κοσμοπολίτες σαν του λόγου σου.

(Και πώς εξευγενίστηκε η «ξεδοντιασμένη γριά σκύλα» στα χέρια του «ευαίσθητου» μειωτή Σεφέρη, σε «λινό κυμάτισμα» και «νεφέλη»! Έλα, τα γιασεμιά, τα βότσαλα και τα κοχύλια στην πίστα!)

Κι ύστερα λέμε –και δικαίως λέμε, όσοι λέμε- για τον Λάνθιμο.

Πρέπει να γίνει κατανοητό. Η τέχνη είναι δύσκολο πράγμα. Το να φτιάξεις μια καινούργια ιστορία, ένα καινούργιο μέτρο, έστω μια καινούργια παρομοίωση, είναι σαν να κάνεις μια εφεύρεση. Και οι εφευρέσεις είναι σπάνιες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σπάνιες και ακριβές. Τα υπόλοιπα είναι κλοπές, μαϊμουδιές, αναμασήματα. Το ότι θα σταθεί κάποιος μπροστά σε ένα λευκό καμβά ή χαρτί και θα φτιάξει κάτι «δικό του», είναι αστικός μύθος. Οι εφευρέτες είναι πολύ λίγοι.

http://www.toportal.gr/?i=toportal.el.politismos&id=8115#sthash.tv3ShBAR.dpuf

Δημοσίευση: Μαΐου 30, 2015